Son yıllarda kökeni psikososyal (psikolojik ve çevresel) etkenlerin olduğu psikiyatrik rahatsızlıklarda artış dikkat çekmektedir. Bu rahatsızlıklardan biri de Alışveriş Bağımlılığıdır. Tıp dünyasında Onyomani olarak bilenen Alışveriş Bağımlığı dünya genelinde günden güne artmaktadır. Sosyal medya kullanımı, dijital pazarlama vb etkenler Alışveriş Bağımlılığını hızla arttırmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre kadınlar erkeklerden daha çok alışveriş bağımlılığı belirtileri göstermekteler. Alışveriş yapma dürtüsü kişide pozitif duyguların yaşanmasına neden olmaktadır. Başlangıcı tipiktir. Kişi kendisini kötü hissettiği zamanlarda alışveriş yapınca rahatladığını hisseder. Bu ürün maddi değeri çok az olsa bile kişide aynı etkiyi yapar. Bu süreçte kişi kendini iyi hisseder. Fakat yaşanılan olumlu duyguların verdiği iyilik hissi alışveriş sonrası zaman içinde azalıp, kaybolmaktadır. Hasta yine aynı iyi duyguları yaşamak için tekrar alışveriş yapar. Bu süreçlerin sıklıkla tekrar etmesi ile bağımlılık döngüsüne girilmiş olur.
Alışveriş Bağımlılığı Nasıl Anlaşılır?
Genel olarak alışveriş bağımlıları; hastalığın ilk evrelerinde durumu fark etmezler. Kişilerde bağımlılık davranışları zaman içinde yaygın olarak görülmeye başlar.
Günümüzde sıklıkla alışveriş bağımlılığı belirtileri merak edilir. Alışveriş bağımlılığı belirtileri genel olarak şunlardır;
- Alışveriş sırasında kendini mutlu ya da güçlü hissetme
- Sık alışverişlerin yapılmasından dolayı yakın çevreden uyarılar alma
- Bütçe olarak belirlenen alışveriş bütçesinden daha fazla alışveriş yapma
- Kendini değersiz ya da kötü hissedince alışveriş yapma arzusunun yoğun olarak yaşanması
- Alışveriş için harcanan paraların farkına varılmaması ya da kontrol edememe
Son yıllarda alışveriş bağımlısı olmak; gündelik yaşamın getirdiği etkilerden dolayı çok daha kolay oluyor. Ayrıca pek çok kişi alışveriş yapmayı özendirme için yapılan reklamlardan ve dijital dünyanın getirdiği kolaylıklardan dolayı bu alışkanlığı hızlıca kazanabilmektedir. Bu yüzden günümüzdeki pek çok etken alışveriş bağımlılığına yatkınlığı arttırmaktadır.
Alışveriş Bağımlığı Hangi Yaş Grubunda Daha Yoğun Görülür?
Uzmanlar genel olarak her yaş grubu için alışveriş bağımlısı olma potansiyelinin olduğunu belirtiyor. Günümüz koşullarında ise daha çok orta yaş grubu alışveriş bağımlılığı hastalığı yoğun olarak görülüyor. Orta yaş grubunun yoğun olarak yer almasının temel sebebi ise; genel olarak o grup yaş aralığındaki kişilerin daha çok maddi özgürlüğe sahip olmalarıdır. Ayrıca yaşadıkları içsel duyguları da daha yoğun olarak yaşarlar. Yaşanılan olumsuz içsel duygularının bastırılması için ise orta yaş grubu kişiler kendilerini alışveriş yaparken bulabilmektedir. Maddi özgürlüğü olmayan genç gruptaki kişiler ise bu ihtiyaçlarını gidermek için değişik yollara başvurmaktadır. Bu yolların en bilineni ise ebeveynlerin kredi kartlarını ve banka hesap bilgilerini gizlice ele geçirme çabalarıdır.
Genel olarak bakıldığında ise her yaş grubu için alışveriş bağımlısı olma riski vardır. Dünya genelinde alışveriş bağımlılığını engellemek için yeterli tedbirler ve önlem planları yapılmamıştır. Tam tersi alışveriş bağımlısı olma yolunda destekleyici etkenler günümüzde oldukça yaygındır. Bu yüzden de her yaş grubunun alışveriş bağımlılığında yer almamak için kişisel çözümlerini üretmesi gerekir.
Alışveriş Bağımlılığı Tedavi Edilebilir Mi?
Son yıllarda dünya genelinde alışveriş bağımlılığının sayısının artması ile genel olarak alışveriş bağımlılığı tedavi süreci merak edilir. Alışveriş bağımlıların tedavi süreçleri genellikle bireysel olarak ilerler. Çünkü alışveriş bağımlılığının en önemli sebebi psikososyal nedenlerdir. Özellikle de herkesin yaşadığı duygu birikimlerinin farklı olması tedavi süreçlerinin özel olarak yapılandırılmasını gerektirir.
Pek çok kişi bağımlılığın ilerleyen evrelerinde kendisinin hasta olduğunu fark eder. Bağımlılığın ilerlemesi ise kişinin kendisini alışveriş yapmayı kontrol etme konusunda daha çok zorlanmasına sebep olur. Bu yüzden de hastalığın tedavi sürecinde tetikleyici etken olan çevresel faktörlerin davranış düzenlenmesi ile yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.
Alışveriş Bağımlılığında Psikolojik Etkenler
Tıp dünyasında onyomani olarak geçen alışveriş bağımlılığı tamamen psikolojik bir hastalıktır. Genel olarak günümüz insanı çoğu yaşadığı tetikleyici olayda değersizlik hissine kapılmaktadır. Değersizlik hissi ile mücadele eden birçok kişi, kendisini kanıtlamak, değerli ve mutlu hissetmek için kendine bir şeyler alma ihtiyacı hisseder. Eğer bu davranışını alışkanlık haline getirirse ve değerli olma hissini hep bu yolla karşılarsa, artık bağımlılık yolu açılmış olur.
Bağımlılık tedavilerinde kullanılan tedavi yöntemleri Alışveriş Bağımlılığında da etkilidir. Özellikle psikososyal tetikleyiciler ön planda olduğu için kişinin baş etmekte zorlandığı durumların tespiti, bunların geçmiş mikrotravmalar ile bağlantılarının çalışılması önem arz etmektedir. Bilişsel Davranışcı Psikoterapinin bağımlılık konusunda etkinliği kanıtlanmıştır. Travma odaklı terapilerin de etkili olduğuna dair çalışmalar vardır. Genel olarak alışveriş bağımlılığı tedavi süreçlerinde hastanın karşılanmayan temel ihtiyacının belirlenmesi ve uygun terapi desteği ile bu ihtiyacının uygun yollarla karşılanmasının sağlanması hedef alınmalıdır.
Alışveriş Bağımlığının Aşılması Konusunda Uzman Önerileri Nelerdir?
Alışveriş bağımlısı olan kişilerin çoğu zaman hastalığının farkına ilk olarak çevresi varmaktadır. Bu yüzden de çevrenin eleştirileri ile hasta kendi hastalığının farkına varıyor. Genel olarak ise hastalığın aşılması konusunda uzmanlar tarafından çeşitli öneriler sunuluyor. Alışveriş bağımlılığı aşılması için uzman önerileri listelerinde şunlar ön planda yer alır;
- Hastanın sosyal çevresi ile ilişkisinin güçlendirmesi
- Hastaya kendini kontrol etmesi için farklı aktivitelerin sağlanması
- Hastayı mutlu edecek ortamların sıklıkla hazırlanması
- Alışveriş için bütçenin sıklıkla kontrol edilmesi
- Alınacak ürünlerin listesinin önceden belirlenmesi ve liste dışına çıkılmaması
Genel olarak bu öneri çeşitleri uzman desteği ile uygulanması gerekir. Günümüzde ise bu süreç içerisinde en çok tercih edilen aktivite spor oluyor. Spor yaparak kişi kendisini genellikle hem aktif hem de mutlu hisseder. Böylece kişide alışveriş yapma isteği zaman içerisinde azalıyor.
Alışveriş Bağımlılığı Tekrarlar Mı?
Toplumda özelliklede psikolojik hastalıklar için bilgi edinme istekleri daha yoğun oluyor. Sıklıkla merak edilen sorulardan birisi de alışveriş bağımlılığı tekrar eder mi? Geçmiş dönemlerinde alışveriş bağımlısı olanların yeniden alışveriş bağımlısı olma ihtimali düşük değildir. İyi bir bağımlılık tedavi süreci geçirilip geçirilmemesi ve tetikleyicilerden uzak durulması tekrarı belirleyen en önemli etkendir. Tedavi görenlerin bu süreç içerisinde neden hastalığa yakalandığı ve nasıl önlem alması gerektiğini biliyor olmaları tekrarı önler.
Ankara Alışveriş Bağımlılığı Tedavisi
Alışveriş ve benzeri bağımlılık durumlarında kişi mutlaka psikiyatri uzmanı tarafından muayene edilmesi gerekir. Depresyon veya kaygı eşlik ettiğinde, gerekli olduğu durumlarda ilaç kullanılabilir. İlaç ile birlikte mutlaka terapi desteği alınması da önemlidir. Alışveriş bağımlılığı tedavisi Ankara’da Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Cemil Çelik muayenehanesinde yapılmaktadır.
Doç.Dr. Cemil Çelik ile ilgili bir videoyu buradan izleyebilirsiniz. https://youtu.be/W03OznrLWmU
Alışveriş bağımlılığında ilaç ve psikoterapi yanında, psikoeğitim ve aile eğitimi de çok önemlidir. Bağımlılık tedavisi Ankara Psikiyatri Merkezi olarak Psikiyatrist Doç. Dr. Cemil Çelik’in muayenehanesinde uygulanmaktadır.
Doç.Dr. Cemil Çelik’in diğer makalelerine buradan ulaşabilirsiniz https://www.cemilcelik.com.tr/makaleler/